شبهات مشروعیت و ادله ولایت فقیه

موضوع : شبهات مشروعیت و ادله ولایت فقیه

 پرسش :

اگر نبی اکرم خاتم النبیین بوده است پس با رفتن او ولایت خاتمه یافته است و نباید بعد از آن حضرت برای کسی ولایت قائل شد پس چرا برای فقها ولایت قائل می شوید؟

پاسخ :

ولایت شرعی به معنی سرپرستی و اداره دینی و دنیائی جامعه اسلامی در زمان حیات حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله ـ منحصر به شخص ایشان بود. امّا خداوند متعال برای دوره پس از رحلت ایشان، ولایت را به ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ واگذار نموده است. آیات متعددی از آیات قرآن مجید به این موضوع تصریح دارد. از جمله: 1ـ آیه ولایت: (إنما ولیکم اللّه و رسوله و الذین آمنوا الذین یقیمون الصلاه و یؤتون الزکاه و هم راکعون)[1] یعنی همانا فقط ولی شما، خدا و پیامبرش و کسانی هستند که ایمان آورده، همان اشخاصی که اقامه نماز می کنند و زکات می پردازند. در حالی که در رکوع هستند. در این آیه شریفه صاحبان ولایت را اشخاص متعددی دانسته است 1ـ خدا 2ـ پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ 3ـ امام علی ـ علیه السلام ـ . در این آیه شریفه عبارت و الذین آمنوا الذین یقیمون الصلاه...، بنا بر تفاسیر متعدد اهل تسنن و تشیع درباره امام علی ـ علیه السلام ـ نازل شده است.[2]

2ـ آیه ابلاغ: (یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلّغت رسالته و اللّه یعصمک من الناس[3]، ای رسول آن چه را که از ناحیه پروردگارت به تو نازل شده ابلاغ کن و اگر انجام ندهی رسالت الهی را انجام نداده ای و خداوند تو را از (شرّ) مردم حفظ خواهد کرد. این آیه شریفه ابلاغ مطابق روایات شیعه و سنی در روز غدیر خم نازل شده و در این روز به شهادت شیعه و سنّی، پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ امام علی ـ علیه السلام ـ را به ولایت و جانشینی بعد از خویش از طرف خداوند منصوب فرمودند.[4]

3ـ آیه اطاعت: یا ایها الذین آمنوا اطیعوا اللّه و اطیعوا الرسول و اولی الأمر منکم[5] ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید خدا و رسول و اولی الأمر را اطاعت کنید. در این آیه شریفه اطاعت مطلق از اولی الأمر مثل اطاعت از پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ واجب شمرده شده است. علّت وجوب این اطاعت مطلق بخاطر همان ولایتی است که اولی الأمر دارا می باشد. به عبارت دیگر اگر اولی الأمر دارای ولایت الهی نبود، اطاعتش نیز واجب نبود. در دیدگاه شیعه اولی الأمر همان ائمه معصوم می باشند. نیز از امام باقر و صادق -علیهما السلام- نقل شده است: ان اولی الأمر هم الأئمه من آل محمد اوجب اللّه طاعتهم بالاطلاق کما اوجب طاعته و طاعة رسوله و لا یجوز ان یوجب اللّه طاعة احد علی الاطلاق الا من ثبتت عصمته[6]،

اولی الأمر فقط امامان از آل محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ می باشند. خداوند اطاعت اینان را مطلقا واجب فرموده اند. همچنان که طاعت خودش و رسولش را واجب کرد و جایز (ممکن) نیست که خداوند طاعت احدی را مطلقا واجب بگرداند مگر این که عصمت آن شخص ثابت شود. بنا بر این، این آیات و نظائر آن، ولایت ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ و جانشینی آن ها را پس از پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ اثبات می کند. علاوه بر آیات مذکور، روایات متعددی ولایت ائمه ـ علیهم السلام ـ را نیز ثابت می کند از جمله:

1ـ حدیث ثقلین، عن النبی ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ : انی تارک فیکم الثقلین کتاب اللّه و عترتی اهل بیتی،[7] پیامبر فرمود: دو چیز گرانبها را در میان شما به جای می گذارم. یکی کتاب خدا و دیگری عترت من از اهل بیتم.

در این حدیث شریف عترت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ همسنگ قرآن مجید قرار داده شده، یعنی همانطور که باید از قرآن مجید تبعیت و اطاعت کامل نمود، باید از عترت پیامبر نیز اطاعت کامل نمود و این نیست مگر بخاطر ولایتی که اینان دارند.

2ـ حدیث منزلت: پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ به علی ـ علیه السلام ـ فرمود: انت منّی بمنزله هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی.[8] نسبت تو به من مانند نسبت هارون به موسی است مگر این که بعد از من پیامبری نخواهد بود. می دانیم که هارون جانشین و خلیفه حضرت موسی ـ علیه السلام ـ بود و پس از موسی مقام ولایت را بر عهده داشت پیامبر نیز مقام ولایت را به اذن الهی پس از خویش به امام علی ـ علیه السلام ـ واگذار کردند. 3ـ حدیث انذار; پس از نزول آیه شریفه و انذر عشیرتک الاقربین؛[9] پیامبر خویشان نزدیک خود را جمع نمود و پس از اعلام رسالت به آنان فرمود: فایّکم یوازرنی علی هذا الأمر علی أن یکون أخی و وصی و خلیفتی فیکم[10]؛ کدام یک از شما مرا کمک می کند بر این امر نبوت تا این که (در عوض) برادر من و وصی من و جانشین من باشد؟ که امام علی ـ علیه السلام ـ در این مجلس بلند شد و اعلام آمادگی کرد و پیامبر این مقام را به او اعطا کرد.

پس از اثبات مقام ولایت ائمه ـ علیهم السلام ـ این موضوع قابل پی گیری است که آیا ائمه ـ علیهم السلام ـ برای عصر غیبت جانشینانی برای خود و رهبرانی برای مردم منصوب فرموده اند یا خیر؟ با نگاهی به روایات اسلامی در می یابیم که ائمه ـ علیهم السلام ـ به اذن الهی در عصر غیبت مردم را در این امر مهم رها نکرده و دستوراتی و راهنمائی هایی برای مردم ارائه فرموده اند. از آن جمله: 1ـ روایت مقبوله عمر بن حنظله است که امام صادق می فرمایند: «... فإنّی جعلته (فقهای جامع الشرایط) علیکم حاکماً»[11] من فقهای جامع الشرائط را بر شما حاکم قرار دادم کلمه حاکم در کلام امام ـ علیه السلام ـ دلالت بر وجود ولایت برای فقیه جامع الشرائط دارد.

2ـ توقیع شریف و مبارک امام زمان ـ علیه السلام ـ «و امّا الحوادث الواقعه فارجعوا فیها الی روا حدیثنا فانّهم حجتی علیکم و انا حجه الله علیهم» در مسائل مهم (اجتماعی ـ سیاسی) به راویان حدیث ما (فقهاء جامع الشرائط) مراجعه کنید که اینان (فقهاء) حجت من بر شما و من حجت خداوند هستم. این احادیث و نظائر آن[12] که مجال طرح آن نمی باشد. دلالت بر نصب فقهاء بعنوان ولی مردم در عصر غیبت می کند. بنا بر این، این که پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ خاتم النبیین است مورد قبول همه مسلمین می باشد. امّا این که بعد از ایشان کسی دارای مقام ولایت شرعی نمی باشد، کلام صحیحی نیست زیرا در هر عصری باید یک رجل الهی، مسئولیت زعامت و ولایت مسلمین را بر دوش بکشد تا دین اسلام همواره پویائی خود را حفظ کرده و به نحو احسن قوانین اسلامی اجراء شود.

--------------------------------------------------------------------------------

[1] . مائده/55.

[2] . حلّی، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص 394.

[3] . مائده/67.

[4] . مطهری، مرتضی، مجموعه آثار ج 4، ص 853 (بحث امامت و رهبری).

[5] . نساء/59.

[6] . مجمع البیان، ج 4 ـ 3، ص 100 و المیزان، ج 4، ص 389.

[7] . البرهان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 9.

[8] . کشف المراد فی شرح تجوید الاعتقاد، ص 395 و مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج4، ص822.

[9] . شعراء/214.

[10] . سیره ابن هشام، ج 1، ص 280 و الکامل ابن اثیر، ج 2 و احقاق الحق، ج 4، ص 62.

[11] . احقاق الحق، ج 4، ص 62.

[12] . ر.ک: کتاب ولایت فقیه امام خمینی(ره).